Zer dira legenda edo elezaharrak?

Mitoekin bukatuta, legenda edo elezaharrak zer diren eta zer ezaugarri dituzten azaltzeari ekingo diogu. Izan ere, jende ugarik nahasten ditu bi horiek.

Zer da legenda edo elezaharra? Legenda bat giza ekintzadun kontakizun bat da, zeina generazioz generazio ahoz transmititzen den eta historiako partetzan hartzen den.

Elezaharrek sinesgarritasuna izateko ezaugarri jakin batzuk ditu, hala ere,  ahoz ahoz transmititutak izanik, aldatuz joaten dira eta fantasiazko istorioekin nahasten.

Elezahar bat kontatzerako ordua izaten den asmoa, kontatzen gabizen hori benetako gertaera bat dela pentsaraztea da.

Jatorriz, elezaharrekin honako hau egiten zen: idatziz egoten ziren eta festa…etan horiek irakurtzen ziren. XIX. Mendetik aurrera, elezaharrak fikziozko izaeradun eta ahozko jatorridun narraziotzat kontsideratu dira.

Beraz, elezaharren ezaugarri nagusia ahozko izaera dutela da. Horrez gain, ekintza, leku, monumento, persona edo komunitateekin erlazionatzen dira. Lehen aipatu bezala, legendak, idatziz transmitituak direnak izan ezik, aldatuak eta transformatuak izaten dira urteen poderioz. Jatorria ahozkoan duten arren, batzuk tradidioz horretan geratzen dira, ahu da, ahozkoan, beste batzuk idatzizkoak izatera pasatzen direlarik.

Elezaharrek fikziozko istorioak eta maitagarria izaten dituzten arren, errealitatean oinarritzen dira.

 Jakin badakigu, mitoak normalean jainko-jainkosa…ei buruzkoak izaten direla. Legendak, ordea, benetako pertsonez aritzen dira, hala nola, Cid, Carlo Magno…

Ipuinak ez bezala, elezaharrak elementu jakin batetara lotuak egoten dira eta elementu hori integratzen saiatzen dira. Horrez gain, ipuinak leku eta momentu edo denbora imajinario batean gertatzen dira (bazen behin…), elezaharrak, ostera, denbora eta toki erreal eta jakin batean garatzen dira, fikziozko elementuak agertzen diren arren.

Horrez gain, funtzio etiologikoa dute, hau da, zerbait azaltzen saiatzen dira, batez ere, kultura baten ezaugarrien berri ematen dute.

Elezahar batzuk herri eta lurralde jakin batean ezagunak diren arren, beste asko, Mundu guztian zehar zabaltzen dira.

Legenda edo elezahar askori esker, hainbat aurkikuntza arkeologiko egin ahal izan dituzte, beraz, ikus dezakegu hauek mantentzeak garrantzia handia duela.


Hona hemen, elezahar batzuk irakurtzeko orrialde bat:
http://dpto.educacion.navarra.es/bargotakoaztia/elezaharrak.htm

Gaurkoan, “Euskal Urtea Ohituraz Betea” liburutik hartutako elezahar batekin uzten zaituztet:

GORBEIAKO ARGI DEABRUA

Behin batean, Gorbeiako mandazain bat Arratiako feriara joan omen zan San Inazio bezperan atze bete mandoarekin.

Egin ebazan egin beharreko tratuok eta bazkaldu be inoiz baino be hobeto.

Egon eta egon, janzaharrean, Gorbeiarantz mogidu zan eta han zihoan bideak betean bete-bete eginda.

Pagomakurera orduko gautu egin jakon. Arrabako landara heldu zanean, atsedena hartu eben. Zerura begiratu zuen eta ene!, ilargiaz aparte beste argi berezi bat bere ondo-ondoan!

Zutundu zen eta karran hasi bere Egiriñuako txabolarantz bildurrez beterik.

Hark argi bereziak atzerik hara jarraitzen ziola ikusirik, badino bere kautan:

-Nor haizen beist argi madarikatu hori, ikusiko duk Egiriñauko pagadira heltzen naizenean.

Heldu zen mandazain hori bere txabola ondora eta ene! Ez jako ba katigatzen argi berezi hori pago inausi baten adarretan!

Orduan mandazainak, hartu estaka endemoniño bat jo ahal den guztian argi hori eta oño! Deabruak berberak ez zion ba urten argi barrutik!

Aitearenka hasi zen ha mandazaina eta badaezpada Egiriñaoko ermitara sartu omen zan.

Hurrengo goizean, San Inazio ospatzen joan ziran goiztarrenak, hantxe aurkitu omen zuten ha mandazain, dardar, berbaratu eta guzti sustosartuaren sustosartuaz, baina bizirik.