Atsotitzak

Ahozko tradizioan berebiziko garrantzia hartu duten beste kontutxo batekin natorkizue gaur, hezkuntza arloan ere asko erabiltzen eta erabili izan direnak, atsotitzak hain zuzen ere.

Honela defini ditzakegu atsotitzak: herri mailakoak, zuzenak eta zehatzak diren esaldiak. Lehen aipatu bezala ahoz aho transmitituak izan dira generazioz- generazio. Sarritan metaforak eta umorea islatzen dituzte.

Nortasunari eutsi nahi izaten diogu, azken finean nortasuna kulturak eta hizkuntzak osatzen dute batez ere. Horiei eusteko, atsotitzak oso garrantzitsuak eta egokiak dira, atso (zahar)- hitzak, antzinakoak diren hitzak.

Azken finean, mundua ikusteko era bat erakusten dute. Bizitza praktikorako oso baliagarriak diren aholkuak dira, egunerokotasuna adierazten baitute eta oso erabilgarriak baitira.

Hezkuntzari dagokionez, oso erabilgarriak dira. Izan ere, entzule edo irakurlearengan kuriositatea pizten dute eta horrek jakin-mina sortarazten du ikasleen artean. Horrez gain, esaldi laburrak izanik, memorizazioan ere laguntzen dute, ikasteko errazak eta dibertigarriak baitira.

Atsotitz guztiek bi alderdi erakusten omen dituzte, denotatiboa eta konnotatiboa:

1-Denotatiboa: esaldi horrek edo hitz soilek esaten dutena.

2-Konnotatiboa: alderdi denotatiboa baino haratago doana, hitzen bigarren esangura.

Adibide bat jartzearren, honako atsotitz hau hartuko dugu: "astoak mandoari belarri handi".

Alderdi denotatiboa zein izango litzateke? Animalia bi ditugula bien ezaugarri bat nabarmenduz. Alderdi konnotatiboa, ordea, zein litzateke? Norberak duen akats bat beste bati aurpegiratzea.

Sarritan, hizkuntzen artean ere atsotitz trukaketa bat ematen da eta atsotitz batek hainbat itzulpen izatea gerta daiteke. Horri jarraiki, ezin da aipatu gabe utzi Gotzon Garate, hainbat atsotitz bildu eta euskalki ugaritako errefrauak batzen zituen bilduma bat osatu zuen hizkuntzalaria.

Ikerketa lanetan aritzeko asmotan, nire amonengana, birramona, auzoko… engana jo dut ezagutzen zituzten atsotitz batzuk biltzeko asmoz, eta honakoak dira lortu ditudanetako batzuk:

Itsueri argie iteko modukoa zara zu

Beste pertsona bati laguntzeko gogo gutxi duenari esaten zaio.

Onak gauz gu itsueri argie iteko

Beste pertsona bati laguntzeko gogo gutxi duenari.

Umeak Madrilen be ume

Umeak leku guztietan berdinak direla.

Umean zentsune etxean entzune

Umeak etxean ikusi eta entzuten dutenaren arabera jokatzen dute.

Gaubean errondan ta goizean logure, ez zara zu maitea osasunen gure

Gauean parrandan dabilena osasun gutxikoa da.

Zuk buruen txori asko dekozuz

Pertsona batek  lortzeko erraza ez den gauza bat egitearekin amesten duenean.

Astoak mandoari belarriandi

Pertsona batek bere antzeko bat kritikatzen duenean.

Txakurre eta katuen moduen zabizie zuok

Beti haserretuta dabiltzala.

Txakurrek Erroman be ortozik

Beste lekuetan  ere gauzak hemengo antzera.

Etxonda erbie be guatu iten da

(ironikoa) Gauzak momentuan egin ezean berriro egiteko aukerak pasatu egiten dira.

Ondo (eg)inen pague ate ostean palue

Mesede asko egin ostean esker txarrak jaso edo besterik gabe eskerrik ez jasotzea.

Urtaro eta hileekin lotutakoak

-Udabarriko sikitea, urte guztiko gosetea.

-Udabarria, odol barria.

-Eguzkie eta aurie, martiko eguraldie.

-Apirileko lorea urrea baino hobea.

-Apirilaren azkenean, orrie haritz ganean.

-Apiril auritsu, urte garitsu.  

-Etorriko da maiatza jango doguna lebatza

-Negu bigunegiek ude gogorregie  

-Egunik luzeena, San Juanena.

-Bagil argie, urte guztiko argie

-Uztailean gariek ebagi, horrek zer poz dauan nekazariek badaki

-Urrie usoaren galgarrie

- Zemendiko ortzie,neguko eguzkie

-Negue zaharraren hilgarri eta gaztearen zahargarri

Horrez gain, web-orri honekin uzten zaituztet, oso ohikoak diren atsotitz gehiago irakurtzeko aukera duzuelarik:

http://euskaljakintza.blogsome.com/euskal-atsotitzak/